Jakiekolwiek dobra były puszczane w zastaw zazwyczaj co najmniej na 3 lata. Niejednokrotnie termin ten ulegał wydłużeniu, gdy dłużnik zwlekał z wykupem. Można spotkać sytuacje, gdy zastawy były wykupowane po kilkudziesięciu latach – np. przez prawnuki zastawiającego. Z tego powodu może być to świetne źródło genealogiczne.
Zastaw na Mazowszu
Ten rodzaj kontraktu dotyczył na Mazowszu najczęściej gruntów, ale w poniższym dokumencie chodzi o karczmę, browar i oźnicę. Nie tylko w dzisiejszych czasach sprzedaż trunków to intratny biznes. W jego prowadzeniu postanowił sprawdzić się wnuk Samuela Zakrzewskiego – Jakub Zakrzewski po Jakubie (co ciekawe miał także syna Jakuba Ignacego, a zatem przywiązanie do “biblijnych” imion było w tej rodzinie chyba bardzo mocne):
Transkrypcja dokumentu z 1773 r.
Nur, 24 V 1773
Urząd niniejszy grodzki starościński nurski przyjął do oblaty kontrakt pewien zastawny zawarty między G. Janem Kamińskim regentowiczem poznańskim z jednej i G. Jakubem Zakrzewskim z drugiej strony, przez tegoż Zakrzewskiego podany, którego osnowa następująca:
„Między Jmcią Panem Janem niegdy Jm. Pana Walentego Kamińskiego regenta poznańskiego z niegdy Jm. Panią Agnieszką Lipską spłodzonym synem, dóbr Kamieńczyka-Wielkiego i części na Kuninie sytuowanych dziedzicem z jednej a Jm. Panem Jakubem niegdy Ś. P. Jm. Pana Jakuba po Samuelu Zakrzewskim synem i wnukiem z drugiej strony staje się takowy i w niczym nieodmienny zastawny kontrakt, w taki sposób, iż tenże Jm. Pan Jan Kamiński regentowicz poznański, mający karczmę z browarem i oźnicą, w dobrach Kuninie na gruncie swoim dziedzicznym postawioną, a będąc nagłą potrzebą przyciśniony i długami, więc też pomienioną karczmę z browarem i oźnicą, tudzież i gruntem do tejże karczmy należącym, wyżej wyrażonemu Jm. Panu Jakubowi Zakrzewskiemu, szwagrowi swemu w sumie dziewięciuset czterdziestu złotych groszy piętnastu (numero 940 złotych groszy 15 polskich)
w złocie do rąk moich wziętej
w trzyletnią zastawną puszczam posesję i niniejszym kontraktem ze wszystkimi pożytkami i prowentami nic sobie nie zostawując ani excypując do pomienionej karczmy, do lat trzech, a po lat trzech do wykupna zastawuję i zapisuję, intromisji dobrowolnej do przerzeczonej karczmy ex nunc dopuszczam, pokój o wszystkich osób ręczę i od impedymentów wszelakich i praw tegoż Jm. Pana Zakrzewskiego, posesora bronic powinien będę, która to posesja zastawna zaczyna się od daty teraźniejszego kontraktu w roku teraźniejszym tysiąc siedemset siedemdziesiątym trzecim, a kończyć się ma w roku, da Bóg, przyszłym, tysiąc siedemset siedemdziesiątym szóstym, w tymże samym czasie.
Ostrzega to sobie Jm. Pan Zakrzewski, zastawny posesor, że
jeżeliby przez jakowy kazus nieszczęśliwy i przypadkowy ognia lub nieprzyjaciela ta karczma podpalić miała,
więc w tym Jm. Panu dziedzicowi odpowiadać ani na na sumie swojej szkodować nie ma.
Reparacją zaś tenże Jm. Pana posesor zastawny pomienionej karczmy, jeżeliby jakową znaczną uczynił, za czym przy expiracyi teraźniejszego kontraktu Jm. Pan dziedzic bonifikować powinien będzie, a in quantum by przeczeczony Pan Kamiński, dziedzic, tę karczmę albo część na tychże dobrach Kuninie pod zastaw, według osobliwej tranzakcji, przez niegdy Jm. Pana Walentego Kamińskiego, regenta poznańskiego, ojca swego, temuż uczynionej podpadającą, zarezygnować miał wolę, więc nikomu inszemu, ale temuż Jm. Panu Zakrzewskiemu, szwagrowi swemu, sprzedać przyrzeka.
Który to kontrakt i w nim opisane koncydyje strony obydwie pod zakładem podobnejże drugiej takiejże sumy w tym kontrakcie wyrażonej ztrzymać i ziścić powinni będą et preter firmiter robor roborować lub którakolwiek strona oblatować submittuje się i podpisem rąk swoich przy przyjaciołach niżej podpisanych stwierdzają.
Działo się w Kamieńczyku Wielkim die septima aprilis 1773go roku.
Jan Kamieński manu propria
Jakub Zakrzewski nieumiejący pisać ręką trzymaną kładę krzyż
Roch Godlewski komornik ziemski ziemi nurskiej, z obydwu stron przyjaciel, do napisania tegoż kontraktu proszony manu propria”
Skany dokumentu [AGAD, NGW 32, k. 662-662v]
